|
NAJNOWSZA HISTORIA POLSKIEJ MIKROBIOLOGII
Profesor Ludwik Hirszfeld
(5.08.1884 - 7.03.1954)
Ludwik Hirszfeld urodził się w Warszawie w spolonizowanej rodzinie żydowskiej, bardzo silnie związanej z tradycjami polskiej walki podziemnej. W wieku 18 lat wyjechał do Wiirzburga studiować medycynę. W trakcie tych studiów zdecydował się poświęcić pracy naukowej. W wieku 19 lat przeniósł się do Berlina, gdzie przez jeden semestr studiował filozofię. Oprócz medycyny interesował się bakteriologią i serologią. Mając 22 lata rozpoczął przygotowanie pracy doktorskiej, którą ukończył w 1907 roku z oceną eximia cum Laude. Po doktoracie zatrudnił się jako asystent w Zakładzie Badań Raka w Heidelbergu. Po pewnym czasie wraz ze współpracownikami rozpoczął pracę z zakresu serologii i genetyki grup krwi u ludzi i zwierząt.
Po wyjeździe do Zurichu Hirszfeld habilitował się na podstawie prac o związku zjawisk odpornościowych i krzepliwości krwi. W trakcie habilitacji wygłosił publiczny odczyt zatytułowany „Zagadnienia dziedziczności w świetle nauki o odporności". Jako młody docent prowadził wykłady o chorobach zakaźnych dla studentów różnych wydziałów oraz kurs serologii dla studentów medycyny.
Na wiadomość o wybuchu epidemii duru plamistego w czasie I wojny światowej, Hirszfeld jako ochotnik wyjeżdża w 1915 roku do Serbii. Organizuje tam pracownię bakteriologiczną, jednocześnie kieruje akcjami zwalczania epidemii i prowadzi wykłady o chorobach zakaźnych. Wkrótce do Hirszfelda dołączyła jego żona Hanna. „Poznawaliśmy tam choroby, których nie zna Europa Środkowa. Widziałem tam po raz pierwszy za-
razki duru powrotnego, zimnicy podzwrotnikowej nieznane nam objawy kliniczne" napisze później Hirszfeld w „Historii jednego życia". Wraz z cofającą się armią serbską Hirszfeldowie ewakuowani zostali do Albanii, następnie trafili na Korfu, do Włoch, Szwajcarii i do Grecji, gdzie nadal pracowali na rzecz Serbii. W tym czasie Hirszfeld zajmował się zwalczaniem epidemii czerwonki oraz działał na rzecz stosowania transfuzji krwi. Za swoją działalność wyróżniony został przez króla serbskiego honorowym obywatelstwem.
Po latach wojennej służby Hirszfeldowie w 1920 roku powrócili do Polski. L. Hirszfeld włączył się w organizowanie służby epidemiologicznej oraz zwalczanie epidemii chorób zakaźnych na terytorium Polski i w pracę Komisji Przeciwepidemicznej Ligi Narodów. W roku 1918 powstał w Warszawie Zakład Higieny, którego pierwszym dyrektorem został dr Ludwik Raichman, a Hirszfeld został dyrektorem Działu Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej, kierownikiem Oddziału Kontroli Surowic i zastępcą dyrektora Raichmana (był nim do 1933 roku).
Równocześnie z działalnością organizacyjną i naukową ówczesny docent Hirszfeld prowadził wykłady z nauki o odporności na Wolnej Wszechnicy Polskiej (od 1924 roku), w roku 1926 po uzyskaniu docentury (ponownej habilitacji) na Wydziale Lekarskim UW prowadził wykłady z serologii dla lekarzy. W tym samym roku na zaproszenie Wydziału Farmaceutycznego UW L. Hirszfeld rozpoczął prowadzenie zleconych wykładów z bakteriologii dla studentów farmacji. Program tych zajęć i ilość godzin całkowicie zależała od wykładowcy, który mógł jak pisze „wykładać całokształt bakteriologii". Zajęcia te Hirszfeld prowadził do 1930 roku.
W okresie pracy Hirszfelda w PZH prowadzono badania bakteriologiczne potrzebne w akcjach zwalczania epidemii, ulepszano metody serodiagnostyki, przygotowywano odczynniki dla pracowni diagnostycznych i kontrolowano przebieg akcji szczepień. Równolegle do prac, jak to określał Hirszfeld „użytkowych" kontynuowane były badania nad serologią i genetyką grup krwi. W 1928 roku ukazała się monografia Hirszfelda „ Serologia konstytucjonalna".
Ogromną ilość szczegółowych informacji o swojej i swoich współpracowników działalności naukowej, osiągnięciach, uczestnictwie w pracy międzynarodowych organizacji oraz o wydarzeniach związanych z udziałem w zjazdach naukowych w bardzo skondensowanej formie przedstawił Hirszfeld w kilku krótkich rozdziałach „Historii jednego życia".
W latach okupacji niemieckiej Hirszfeld został pozbawiony możliwości pracy w zarządzanym przez Niemców Państwowym Zakładzie Higieny, a w 1941 roku został wraz z rodziną przeniesiony do Getta. Tu wraz ze współpracownikami działał przy zwalczaniu epidemii duru plamistego wykorzystując szczepionkę Wejgla, zorganizował Radę Zdrowia. W ramach legalnego Kursy Przysposobienia Sanitarnego do walki z epidemiami prowadził tajne nauczanie akademickie, w tym dla pierwszych dwóch lat studiów farmaceutycznych. W 1942 roku Hirszfeldowie opuszczają Getto i ukrywają się na terenie okupowanej Polski w Kamiennej, Miłośnie, Lipce i Wesołej. Prawdopodobnie w tym czasie powstaje tekst ważnej książki Hirszfelda „Immunologia ogólne".
Po tragicznym okresie wojny i okupacji Profesor L. Hirszfeld jest jednym z organizatorów Uniwersytetu w Lublinie, którego prze pewien czas jest prorektorem. Jak sam pisze „do Warszawy nie mogłem i nie chciałem wracać". Mimo tego objął funkcje przewodniczącego Rady Naukowej PZH. Dyrektorem PZH został wtedy jeden z kolegów i współpracowników Hirszfelda prof. F. Przesmycki, późniejszy pierwszy kierownik Katedry i Zakładu Mikrobiologii i Higieny Wydziału Farmaceutycznego AM w Warszawie.
W sierpni 1945 roku Ludwik Hirszfeld przyjechał do Wrocławia gdzie organizował życie naukowe, m.in. był jednym z założycieli Wydziału Lekarskiego, którego został dziekanem. W 1954 roku utworzony został we Wrocławiu Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN noszący obecnie imię Ludwika Hirszfelda.
Profesor Ludwik Hirszfeld zmarł 7 marce 1954 roku we Wrocławiu i tam, na Cmentarzu św. Wawrzyńca został pochowany.
Piśmiennictwo:
- Górski A.: Nec Soli Cedit (artykuł poświęcony pamięci prof. Ludwika Hirszfelda). http://www.iitd.pan.wroc.pl
- Hirszfeld L.: Historia jednego życia, Czytelnik - Warszawa 2000
- Pachecka J., Kowalski J. Tomaszewski P. (red.): Dzieje Warszawskiego Wydziału Farmaceutycznego 1926-2001, Warszawa 2001
Bohdan J. Starościak
Zakład Mikrobiologii Farmaceutycznej
Warszawski Uniwersytet Medyczny
W 55 ROCZNICĘ ŚMIERCI PROFESORA LUDWIKA HIRSZFELDA
W bieżącym roku minęła 55 rocznica śmierci wybitnego polskiego naukowca, lekarza, immunologa i mikrobiologa, prof. Ludwika Hirszfelda. Redakcja Postępów Mikrobiologii postanowiła z tej okazji opublikować wykład L. Hirszfelda zatytułowany „Walka świata niewidzialnego z pozawidzialnym". Jest to tekst odczytu Profesora wygłoszonego na I Dorocznym Zebraniu Publicznym Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego w dniu 7.03.1948 roku. Ukazał się on drukiem w Sprawozdaniach Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego (zesz. 3, 3-18, 1948) oraz jako osobna broszura.
L. Hirszfelda w swoim popularyzatorskim odczycie przedstawia podstawowe informacje o groźnych wirusach chorobotwórczych oraz poświęca dużo miejsca bakteriofagom - „virusom bakterii". Pisze o wykorzystaniu bakteriofagów w medycynie np.: o fagotypowa-niu Salmonella oraz o możliwościach wykorzystania bakteriofagów w terapii fagowej. Jakże aktualne jest w tekście z 1948 stwierdzenie: „Odkrycia czystej nauki mogą być obrócone dla dobra ludzkości. Z konfliktu między światem niewidzialnym a poza widzialnym możemy ukuć skuteczną broń dla ochrony zdrowia i życia człowieka".
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na niedocenianą na ogół rolę L. Hirszfelda we wprowadzeniu w Polsce badań nad bakteriofagami i terapią fagową,
które trwają do dnia dzisiejszego. Prace te były prowadzone w Państwowym Zakładzie Higieny w czasie, gdy Działem Bakteriologii i Medycyny Doświadczalnej i całym pionem naukowym instytutu kierował Hirszfeld. Profesor wspomina: „jedna z asystentek „ogłosiła wartościowe prace o bakteriofagach, druga zyskała sobie imię za granicą dzięki pięknym pracom o bakteriofagach". Także z ośrodka Profesora Hirszfelda pochodziły gotowe preparaty fagowe użyte w Klinice Chirurgii UJ w Krakowie w latach 1926-1927 w pierwszym w Polsce udokumentowanym opisie terapii fagowej. Bakteriofagi „zostały sprowadzone" przez Profesora Hirszfelda do Wrocławia po II wojnie światowej
- badania nad nimi i terapią fagową kontynuowane są tam do dzisiaj. W tym czasie Hirszfeld był jednym z głównych organizatorów życia naukowego oraz nauczania medycyny we Wrocławiu.
Redakcja Postępów Mikrobiologii
Przypominając postać Profesora L. Hirszfelda Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Immunologii Doświadczalnej i Klinicznej zorganizował w dniu 17.03.2009 konferencję „Profesor Ludwik Hirszfeld
- wielki uczony, lekarz humanista i patriota - w 55 rocznicę śmierci".
|
